Bolesne problemy historyczne, które dzielą Ukrainę i Polskę, mogą być rozwiązane tak, by odpowiadały obopólnym interesom – oświadczył szef ukraińskiego MSZ Andrij Sybiha. Mówił m.in. o renowacji pomnika UPA na górze Monastyr na Podkarpaciu.
– Wraz z polskimi przyjaciółmi powołaliśmy grupę roboczą składającą się z renomowanych, znanych historyków z obu stron, koordynowaną przez ministerstwa kultury. Ukraińska i polska część tej grupy przekazały sobie nawzajem listy miejsc pamięci, których upamiętnieniem zainteresowane są obie strony – powiedział Sybiha w opublikowanym w środę wywiadzie dla portalu Europejska Prawda.
– W programie (naszych działań) pozostaje również renowacja (ukraińskiego) pomnika na górze Monastyr (w Polsce) – podkreślił.
Sybiha wyjaśnił, że wszystkie sprawy związane z historią rozwiązywane są stopniowo. – Nasze podejście jest takie, że domagamy się uhonorowania i godnego poszanowania ukraińskiej pamięci również w Polsce. Teraz poczekajmy na decyzje strony polskiej – oznajmił.
Pomnik na górze Monastyr
Chodzi o upamiętnienie bojowników Ukraińskiej Powstańczej Armii, którzy zginęli w walce z NKWD. Jak wskazał w Biuletynie IPN z 2010 roku Kazimierz Krajewski, początkowo pomnik powstał „nielegalnie, bez wymaganych zezwoleń i z naruszeniem obowiązujących w Polsce przepisów”, z inicjatywy ukraińskiego działacza w Polsce Dymitra Bogusza. Widniejący tam wówczas napis brzmiał:
„TU SPOCZYWA 45 UKRAIŃSKICH POWSTAŃCÓW Z SOTNI «SZUMA», KTÓRZY ZGINĘLI 3.03.1945 R. W WALCE ZA WOLNOŚĆ I NIEPODLEGŁOŚĆ UKRAIŃSKIEGO I POLSKIEGO NARODU. PRZEZ ZDRADĘ, ONI NAJDORODNIEJSZY KWIAT UKRAINY OSACZENI W MONASTERSKICH LASACH PRZEZ BOLSZEWIKÓW I UB BRONILI SIĘ ZAWZIĘCIE I NIE PODDALI SIĘ JAK PRZYSTAŁO GODNYM SYNOM UKRAINY. PRZECHODNIU STOJĄCY NA TEJ ZIEMI NASZYCH OJCÓW, WSPOMNIJ O NICH W SWOJEJ MODLITWIE, BO ONI NAM NIEŚLI WOLNOŚĆ”. Tablica ta później została zniszczona przez „nieznanych sprawców”.
Sprawa nielegalnego pomnika trafiła do sądu, a działacze ukraińscy w Polsce zobowiązali się do stworzenia nowego projektu pomnika i uzyskania wymaganych prawem zezwoleń. Ponadto grób UPA w Monastyr został wpisany, jako jeden z punktów Protokołu realizacji Umowy między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Ukrainy o ochronie miejsc pamięci i spoczynku ofiar wojny i represji politycznych z 21 marca 1994. Pierwotny pomnik zdemontowano i postawiono w tym miejscu nowy.
W ostatnim czasie, jesienią 2020 roku, tablica na grobie UPA została odnowiona – tuż przed wizytą prezydenta Ukrainy Wołodymyra Zełeńskiego w Polsce. Na tablicy nie został jednak umieszczony napis „Polegli za wolną Ukrainę” oraz nazwisk upowców, które wcześniej tam widniały. IPN wskazywał, że nie widzi przeszkód, by w przyszłości tablica została uzupełniona o nazwiska osób tam spoczywających, jednak obecnie brak jest danych potwierdzających, czy lista umieszczona na poprzedniej tablicy była rzetelna. Nie jest też jasne, ile osób spoczywa w tej mogli, ani nawet, czy znajduje się ona pod tym pomnikiem.
Z kolei Stowarzyszenie Upamiętniania Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów z Wrocławia twierdziło, że na poprzedniej tablicy znajdowały się nazwiska osób, które nie zostały pochowane w tym miejscu. Co więcej, według Stowarzyszenia w grobie spoczęły także szczątki członków bojówki OUN, która dokonała mordu na polskich pasażerach pociągu pod wsią Zatyle.
Kształt odnowionej tablicy wywołał spore niezadowolenie strony ukraińskiej oraz sankcje na Polaków w postaci zakazu prac specjalistów Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN na Ukrainie.
W kwietniu 2021 roku ówczesny ambasador Ukrainy w Polsce Andrij Deszczyca grzmiał, że Polacy sami są sobie winni wstrzymania prac ekshumacyjnych polskich ofiar UPA na Kresach Wschodnich II RP, bo nie chcą odnowić pomnika na górze Monastyr – zgodnie z ukraińskimi wytycznymi.
„Pewne siły wykorzystują kwestię ukraińską”
Szef MSZ Ukrainy pytany był o wykorzystywanie tematyki ukraińskiej jako instrumentu w wewnętrznych sporach w Polsce. – Reagujemy na to, gdy w Polsce pewne siły wykorzystują kwestię ukraińską z koniunkturalnych przyczyn politycznych. Ale uważam, że to właśnie z Polską, z naszym najbliższym sojusznikiem i przyjacielem, robimy krok ku temu, by usunąć te problemy – zaznaczył.
– W demokracji niemożliwe jest zmuszenie polityka do zaprzestania wygłaszania pewnych oświadczeń. Ale możemy zminimalizować (liczbę takich przypadków). Musimy pozbawić takie wypowiedzi ich treści, uczynić je pustymi. Aby to zrobić, Ukraina i Polska muszą spotkać się w połowie drogi w kwestiach, które są bolesne dla społeczeństwa, ale muszą zostać rozwiązane. I jesteśmy (tutaj) na dobrej drodze – ocenił.