KAI przedstawiła przegląd najważniejszych polskich nekropolii, zarówno w kraju, jak i za granicą. Listę otwiera Cmentarz Powązkowski w Warszawie, jedna z największych, najstarszych i najbardziej rozpoznawalnych polskich nekropolii. Jest tu pochowanych około miliona osób. Cmentarz został założony w 1790 r. Jeszcze przed poświęceniem cmentarza wystawiono tam również tzw. katakumby.
Cmentarz był wielokrotnie powiększany i dziś zajmuje powierzchnię 43 ha, nieco tylko mniejszą niż Państwo Watykańskie (44 ha). W czasie II wojny światowej sama nekropolia nie ucierpiała zbytnio, ale pod koniec wojny spłonął kościół i zabudowania kancelarii (m.in. archiwum cmentarne). W czasie okupacji na terenie cmentarza były składy broni AK, odbywały się wykłady wojskowe.
Spoczywają tu m.in. żołnierze powstań narodowych od insurekcji kościuszkowskiej do powstania warszawskiego, działacze niepodległościowi, wybitni pisarze, poeci, uczeni, artyści, myśliciele, lekarze, prawnicy, duchowni. Na Powązkach pochowani są m.in. ks. Hugo Kołłątaj, ks. Stanisław Konarski, Bolesław Prus, Jan Nowak-Jeziorański, Irena Sendlerowa, Gustaw Holoubek, Witold Lutosławski czy Edward Rydz-Śmigły.
Opiekę nad nekropolią sprawuje Kuria Metropolitalna Warszawska. W lipcu 2014 cmentarz, razem z pięcioma innymi nekropoliami tworzącymi zespół zabytkowych cmentarzy wyznaniowych na Powązkach, został uznany za pomnik historii.
Cmentarz na Rossie w Wilnie
Cmentarz na Rossie w Wilnie to druga po warszawskich Powązkach największa nekropolia sławnych Polaków i jedna z najważniejszych narodowych nekropolii. Założono go w 1801 r. Po wojnie, w 1965 r. zamknięto dla nowych pochówków. W 1969 r., wpisano nekropolię do rejestru zabytków narodowych Republiki Litewskiej.
Kompleks tworzą cmentarze: Stara Rossa, Nowa Rossa i Cmentarzyk Wojskowy z mauzoleum „Matka i Serce Syna” (grób matki Józefa Piłsudskiego, gdzie złożono serce Marszałka). Teren cmentarza to prawie 11 hektarów. Znajdują się tu m.in. groby: Władysława Syrokomli, Joachima Lelewela, Euzebiusza Słowackiego – ojca poety, oraz Augusta Bécu – jego ojczyma; Onufrego Pietraszkiewicza – przyjaciela Mickiewicza; Marii z Koplewskich Piłsudskiej, pierwszej żony Marszałka; architekta Antoniego Wiwulskiego, autora pomnika Trzech Krzyży w Wilnie; Mikalojusa Čiurlionisa, litewskiego malarza i kompozytora.
Cmentarz Bernardyński w Wilnie
Cmentarz Bernardyński jest o kilka lat młodszy od Rossy (założony w 1810 r.). Spoczywa tu wiele pokoleń wilnian: profesorowie Uniwersytetu Stefana Batorego, wśród nich słynni XIX-wieczni botanicy Józef i Stanisław Jundziłłowie, artyści, m.in.: malarz Kanuty Rusiecki; ojciec fotografii wileńskiej – Józef Czechowicz, a także naukowcy, politycy, powstańcy 1863 roku, żołnierze AK.
Cmentarz został zamknięty dla pochówków w latach 90. ub. wieku i uznany za zespół zabytkowy. Na początku XXI wieku podjęto pierwsze prace restauratorskie pod patronatem prezydentów Litwy i Polski. Na odremontowanej bramie umieszczono tablicę w języku polskim i litewskim.
Cmentarz Rakowicki w Krakowie
Cmentarz Rakowicki to najstarsza istniejąca obecnie nekropolia Krakowa. Założony został w latach 1801-1802, a otwarty rok później. Jest tu m.in. grób rodziców papieża Jana Pawła II. Nekropolia jest miejscem pochówku krakowian, zarówno zwykłych obywateli miasta, jak i tych zasłużonych: twórców kultury, naukowców, przedstawicieli znanych rodów, działaczy niepodległościowych, politycznych i społecznych, uczestników ruchów niepodległościowych, powstań, obu wojen światowych. Charakterystyczną cechą po „spadku” zaboru austriackiego, jest umieszczanie na nagrobku funkcji, które pełnili zmarli.
W 1976 r. decyzją Urzędu Miasta Krakowa wpisany został do rejestru zabytków. Cmentarz zajmuje powierzchnię prawie 42,18 ha, na której znajduje się ok. 75 tys. grobów. Wojskowa część cmentarza przy ul. Prandoty została utworzona w 1920 r. Znajduje się tam m.in. pomnik żołnierzy Armii Kraków. Pomnik odsłonięto w 1990 r., trzy lata później złożono przy nim 52 urny z ziemią z pól bitewnych Armii Kraków oraz z Katynia, Ostaszkowa i Miednoje.
Odrębne kwatery mają tutaj żołnierze niemieccy. Krakowską młodzież, poległą w latach 1914-1920 upamiętnia pomnik wystawiony w 1926 r. Własną kwaterę mają także żołnierze Armii Czerwonej. Przeniesiono do niej w 1997 r. groby spod Barbakanu. Jest też kwatera lotników brytyjskich.
Cmentarz Wolski w Warszawie
Cmentarz Wolski powstał w 1854 roku, należał do parafii św. Stanisława Biskupa i Męczennika. Od chwili założenia przeznaczony był dla okolicznej, przeważnie ubogiej ludności. Spoczywają tam obecnie m.in. powstańcy warszawscy i zwykli mieszkańcy stolicy zamordowani przez Niemców w sierpniu 1944 r.
W 1918 r. z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Woli na cmentarzu powstał pomnik upamiętniający poległych w I wojnie światowej. Spoczywają tam też Obrońcy Warszawy z 1939 r. i zwykli mieszkańcy stolicy zamordowani przez Niemców w sierpniu 1944 r. podczas tzw. rzezi Woli na początku powstania warszawskiego.
Cmentarz Żołnierzy Włoskich w Warszawie
Cmentarz Żołnierzy Włoskich, zlokalizowany przy ul. Marymonckiej, w sąsiedztwie Lasu Bielańskiego, został założony w 1926 roku przez rząd włoski. Spoczywają na nim ciała 868 poległych w I wojnie światowej i 1415 poległych w II wojnie światowej lub zamordowanych w hitlerowskich obozach jenieckich i koncentracyjnych. Ich ekshumowane prochy złożono na cmentarzu w latach 1957-1967.
Na cmentarzu pochowano m.in. pięciu włoskich generałów zamordowanych 25 stycznia 1945 w Kuźnicy Żelichowskiej przez oddział Waffen-SS. Niewielką nekropolią opiekuje się ambasada Republiki Włoskiej w Polsce.
Cmentarz Centralny w Szczecinie
Mało osób zapewne wie, że to największa nekropolia w Polsce. Powstały w 1900 roku Cmentarz Centralny w Szczecinie to największa nekropolia w Polsce, a trzecia w Europie – po Hamburgu i Wiedniu. Zajmuje powierzchnię 172 ha. Uznawana jest dziś za wybitne dzieło architektury krajobrazu.
Cmentarz Centralny w Szczecinie założono na bazie niewielkiego cmentarza wojskowego z okresu wojny francusko-pruskiej w 1870-1871 r. Reliktem tamtych czasów jest żelazny krzyż z 1873 r. W 1925 r. do kaplicy głównej dobudowano krematorium, choć już wcześniej – po uchwalonej w Prusach w 1911 r. ustawy zezwalającej na kremację – zaczęły się pojawiać groby urnowe. Działające do 1944 r. krematorium uruchomiono ponownie w… 2004 r. Od otwarcia nekropolii, do pierwszych lat XXI wieku na Cmentarzu Centralnym w Szczecinie pochowano ponad 300 tys. zmarłych.
Płock i najstarsza nekropolia w Polsce
Jedną z najczęściej odwiedzanych nekropolii w Płocku jest powstały w 1780 roku tzw. stary cmentarz, o 20 lat starszy od Cmentarza Rakowickiego w Krakowie i o 10 lat starszy od warszawskich Powązek. Znajdują się na nim nagrobki wielu zasłużonych dla historii miasta płocczan.
Po 1945 r. ograniczono liczbę pochówków tej zabytkowej nekropolii, z czasem cmentarz zamknięto, a znaczna część nagrobków uległa zniszczeniu. Najstarszy zachowany nagrobek, to grób zmarłej w 1828 r. podkomorzyny zakroczymskiej Teresy z Krajewskich Rodzickiej. Został on odrestaurowany w 2001 r.
Na „starym cmentarzu” znajduje się m.in. grób zmarłego w 1841 r. płk Jana Gugenmusa, żołnierza Legionów Dąbrowskiego i armii księcia Józefa Poniatowskiego, odznaczonego Legią Honorową i złotym krzyżem Virtuti Militari, syna nadwornego zegarmistrza ostatniego króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Na „starym cmentarzu” usytuowano w 2013 r. Grób Dziecka Nienarodzonego. Płocka zabytkowa nekropolia stanowi unikalny zespół w skali kraju, ze względu na wartość artystyczną i historyczną.
Listę ważnych nekropolii można by jeszcze długo kontynuować. Ważne dla pamięci Polaków napotkamy w Paryżu, gdzie łatwo odnleźć je właśnie 1 listopada, bo palą się na nich lampki stawiane przez Polaków, w Londynie, USA, na cmentarzach wojskowych Europy, na Białorusi, a także w każdym polskim mieście…
źródło: KAI
