Dialog judaizmu i chrześcijaństwa będzie postępował, ale są w nim nieprzekraczalne granice – powiedział kard. Grzegorz Ryś przed rozpoczęciem w poniedziałek w Łodzi konferencji upamiętniającej 60. rocznicę wydania deklaracji o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich „Nostra aetate”.
Z udziałem arcybiskupów, w tym prymasa Wojciecha Polaka, rabinów i badaczy w Wyższym Seminarium Duchownym w Łodzi odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa upamiętniająca wydanie deklaracji „Nostra aetate” („W naszej epoce”) i omawiająca jej współczesną recepcję. Jej organizatorem jest Komitet ds. Dialogu z Judaizmem Konferencji Episkopatu Polski, któremu przewodniczy metropolita łódzki, kardynał Grzegorz Ryś.
Podczas briefingu poprzedzającego wydarzenie kardynał wyjaśnił, że „Nostra aetate” to bardzo ważny dokument w dziejach Kościoła katolickiego, oznaczający nawrócenie do tego, co jest prawdziwie chrześcijańskie w odniesieniu do ludzi, którzy myślą, wierzą i wartościują inaczej. Uczestnicy konferencji skupili się na relacji chrześcijan i Żydów. Zdaniem kard. Rysia dialog między wyznawcami obu religii rozwija się, choć nie bez ograniczeń.
– Jeśli sens dialogu leży w tym, że dwie strony potrafią się ze sobą spotkać, wzajemnie posłuchać o sobie, poznać się, może podjąć jakieś wspólne działanie, to taki dialog myślę, że będzie rósł i rósł. Oczywiście, od strony doktrynalnej są granice w tym dialogu, które to – nikt nie ma złudzeń – są nieprzekraczalne. Chyba po obu stronach jest takie przekonanie, że do pełnej jedności między żydami a chrześcijanami dojdzie dopiero wtedy, jak pan Bóg nas ostatecznie zbawi i wtedy połączy – podkreślił kardynał.
W jego opinii między wyznawcami obu religii dochodzi do takich interakcji, które w Kościele przedsoborowym pewnie byłyby nie do pomyślenia, chociaż zdarzały się np. w Łodzi za czasów przedwojennego pierwszego biskupa Łodzi Wincentego Tymienieckiego, który był człowiekiem dialogu z Żydami i z chrześcijanami innych wyznań.
Ryś utyskuje na antysemityzm
Odnosząc się do pojawiających się „antysemickich” wypowiedzi, kard. Ryś podkreślił, że Kościół nie ma w stosunku do głoszących je osób „narzędzi przymusu bezpośredniego”.
– Trzeba po prostu mówić, mówić, mówić… Brak mówienia jest rodzajem winy. Jeśli nie mamy kontaktu z refleksją, która jest właściwa, prawdziwa, poważna, to otwiera przestrzeń do rozmaitych manipulacji prawdą chrześcijańską. Innych narzędzi jak przekonywanie i głoszenie, no i jeszcze osobiste świadectwo, już nie mamy – powiedział kardynał.
W ogłoszonej 60 lat temu przez Watykan deklaracji o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich „Nostra aetate” punkt czwarty dotyczył stosunku do Żydów i judaizmu. Na jej podstawie powstały kolejne dokumenty, w których ogłoszono m.in., że Żydzi nie przestali być narodem wybranym i nie zostali w tym względzie zastąpieni przez Kościół; Żydzi – ani żyjący w czasach Chrystusa, ani też współcześni – nie ponoszą zbiorowej odpowiedzialności za śmierć Jezusa; każda forma antysemityzmu – niezależnie od czasu i źródła – zasługuje na całkowite potępienie, a w wypadku chrześcijan jest grzechem.
Rozpoczynając konferencję, kard. Ryś przypomniał słowa dawnego rabina Wielkiej Brytanii, filozofa i teologa Jonathana Sacksa, który powiedział, że za często w historii ludzie zabijali w imię Boga, który jest Bogiem życia, wypowiadali wojny w imię Boga pokoju, nienawidzili w imię Boga, który jest Bogiem miłości, traktowali się z okrucieństwem w imię Boga, który jest współczuciem.
– Ja nie mam zwyczaju bić się w cudze piersi, więc uważam, że to wspomnienie „Nostra aetate” jest także po to, byśmy się bili w nasze chrześcijańskie i katolickie piersi. I żebyśmy tę rocznicę przeżywali ku nawróceniu. (…) To nawrócenie od za częstych wojen, przemocy i okrucieństwa na dialog, spotkanie, wspólne budowanie. To jest nawrócenie, ośmielę się powiedzieć, od idolatrii do wiary. Bo tam, gdzie wiara sięga po przemoc, to tam już nie ma wiary, tylko jest idolatria, czyli bałwochwalstwo – dodał metropolita łódzki.
Izrael nie dobra jest krytykować
Słowa z „Nostra aetate” odnoszące się do Żydów, w których Kościół, pamiętając o dziedzictwie, które z nimi dzieli, potępia nienawiść, prześladowania i wszelkie przejawy antysemityzmu, przywołał ambasador Izraela Yaakov Finkelstein. Jak mówił, 60 lat po ich opublikowaniu antysemityzm wciąż daje o sobie znać, czasami przybierając również formę krytyki antyizraelskiej. Tak bowiem rozumie Finkelstein odmawianie Żydom z Izraela prawa do samostanowienia czy porównywanie współczesnej polityki prowadzonej przez ich państwo do polityki nazistów.
Jest rezolucja. Uznano, że Izrael popełnia ludobójstwo w Strefie Gazy
– Antysemityzm jest obecny i dozwolony m.in. w mediach społecznościowych. Ale nie mówię tego, żeby kogokolwiek oskarżać. Wręcz przeciwnie, mówię to, aby pokazać, że wciąż mamy przed sobą wiele wspólnej pracy. „Nostra aetate”, tak jak ja ją interpretuję, to nie tylko oświadczenie – to wezwanie do działania. Dlatego kolejni papieże po jej opublikowaniu powołali Komisję ds. Kontaktów Religijnych z Judaizmem, w 1974 r. wydali wytyczne dotyczące jej wdrażania, a w 1985 r. ta sama komisja opublikowała również swoje uwagi dotyczące właściwego sposobu przedstawiania wiary żydowskiej w nauczaniu i kazaniach w Kościele – zaznaczył Finkelstein.
W jego opinii takie działania potrzebne są obecnie na całym świecie, również w społeczeństwie obywatelskim, które ma duży wpływ na media społecznościowe i inne kanały komunikacji. Wskazówką dla współczesnych mają być słowa starożytnego żydowskiego uczonego Hillela Starszego, które zacytował ambasador: „Nie jesteście zobowiązani do ukończenia dzieła, ale też nie możecie go porzucić”.
Do wygłoszenia wykładów podczas konferencji zaproszono wybitnych teologów żydowskich i chrześcijańskich, socjologów i historyków, m.in. prezydenta Międzynarodowej Rady Chrześcijan i Żydów rabina Davida Sandmela, bp. prof. Emmanuela Etienne’a Veto, prof. Kaję Kaźmierską, prof. Antoniego Sułka i prof. Bożenę Szaynok. Towarzyszy jej też prezentacja nowo wydanego tomu „Kościół katolicki wobec Żydów i judaizmu. Dokumenty Stolicy Apostolskiej (1965-2015)” pod redakcją kard. Grzegorza Rysia i Sławomira Jacka Żurka.
Książka ta zawiera wszystkie dotychczas ogłoszone dokumenty Stolicy Apostolskiej dotyczące relacji Kościoła z judaizmem i Żydami, wraz z teologicznymi analizami dokonanymi przez ks. prof. Andrzeja Perzyńskiego (UKSW), ks. prof. Mirosława Wróbla (KUL), ks. prof. Alfreda Wierzbickiego (UMCS) i prof. Sławomira Jacka Żurka (KUL). Jest to pierwsza tego rodzaju publikacja na świecie zbierająca w jednym miejscu owoc 60 lat pracy powołanych do tego komisji watykańskich, dodatkowo wzbogacona komentarzami.
Konferencję zakończy wspólna żydowsko-chrześcijańska medytacja Słowa Bożego i wspólna modlitwa z udziałem rabina Dawida Szychowskiego i kardynała Grzegorza Rysia.
