Książka Rafała Ziemkiewicza „Jakie piękne samobójstwo” – choć ponownie wznowiona po ponad dziesięciu latach – dobrze wpisuje się w dzisiejszą debatę o kondycji polskiego państwa. Autor nie opisuje w niej bieżących sporów politycznych ani obecnej sytuacji geopolitycznej. To nie jest książka o współczesności, lecz o przeszłości, która jednak brzmi zaskakująco aktualnie.
Ziemkiewicz opowiada historię upadku II RP w sposób publicystyczny, ale spójny i logiczny. I właśnie to, że niemal nie odnosi się do współczesności, uderza czytelnika najmocniej. Trudno nie zauważyć, jak bardzo przypominają się tu dzisiejsze problemy.
Autor przedstawia obraz sceny politycznej II RP zdominowanej przez piłsudczyków: pełnej koterii, układów i lokalnych „księstewek”, które bardziej zajmowały się własnymi wpływami niż rozwojem państwa. W jego ocenie Polską rządziła elita pozbawiona cech prawdziwych mężów stanu.
Jak się zdaje, w podobnej sytuacji znajdujemy się dziś. Nasza pozycja międzynarodowa jest wprawdzie lepsza, nie leżymy już między dwoma totalitarnymi mocarstwami, które dążyły do rozbicia ładu światowego. Ale wciąż sąsiadujemy z jednym takim państwem, które nie ukrywa ambicji imperialnych. I to już samo w sobie wymaga od nas wyłonienia elit zdolnych do prowadzenia państwa w nieprzewidywalnych czasach.
Tego właśnie zabrakło elitom II RP – podobnie jak tym z I Rzeczypospolitej. Brakowało im dalekosiężnej wizji i zdolności do realistycznej oceny sytuacji. W obu przypadkach skończyło się to katastrofą.
Ziemkiewicz zwraca też uwagę na inny problem: oślepiający mit, który utrudnia nam zrozumienie przeszłości. W szkolnych podręcznikach uczymy się głównie o męczeństwie narodu, zdradzie sojuszników i ciosie w plecy zadanym przez ZSRR. Tymczasem taka narracja – choć emocjonalnie zrozumiała – zaciera odpowiedzialność własnych elit.
Nie potrafimy dostrzec, że w dużej mierze to my sami odpowiadaliśmy za błędy, które doprowadziły do klęski. Jeśli w takiej narracji wychowujemy kolejne pokolenia, jak mamy oczekiwać, że będą one w stanie realistycznie odczytywać zagrożenia i szanse? Wystarczy przypomnieć słowa ministra Becka, że „w dziejach narodu nie ma rzeczy cenniejszej od honoru”. To myśl jednoznacznie zgubna!
„Jakie piękne samobójstwo” to książka, którą warto przeczytać, nawet jeśli z autorem nie zawsze trzeba się zgadzać. Liczba faktów i interpretacji, które dla wielu czytelników będą odkryciem, robi wrażenie. Trzeba jednak zaznaczyć, że książka nie ma przypisów, więc warto samemu weryfikować niektóre informacje. To jednak cena, jaką płacimy za przystępniejszą formę publicystyczną.
Ignacy Konstanty Krasicki
