Państwa globalnego Południa powinny odgrywać bardziej znaczącą rolę polityczną i gospodarczą – mówili przywódcy Rosji i Chin podczas czwartkowej sesji, kończącej szczyt państw BRICS w Kazaniu. 36 państw uczestniczyło w posiedzeniu bloku, mającego, w założeniu, stanowić przeciwwagę dla Zachodu.
Podczas trzydniowego szczytu w Kazaniu poruszano m.in. kwestie dotyczące pogłębienia współpracy finansowej, w tym opracowania alternatyw dla systemów płatności zdominowanych przez Zachód, rozwiązywania konfliktów regionalnych oraz działań mających na celu rozszerzenie BRICS – przekazała agencja AP.
Władimir Putin oświadczył, że wszystkie zebrane w Kazaniu państwa „dzielą podobne aspiracje i wartości oraz wizję nowego demokratycznego porządku globalnego”. Kreml promował szczyt jako „największe wydarzenie w zakresie polityki międzynarodowej, jakie kiedykolwiek zorganizowała” Rosja – zauważyła agencja.
Nowy system finansowy
Moskwa szczególnie naciskała na stworzenie nowego systemu płatności, który oferowałby alternatywę dla globalnej sieci SWIFT i pozwoliłby Rosji uniknąć zachodnich sankcji. We wspólnej deklaracji, wydanej w środę, uczestnicy szczytu wyrazili zaniepokojenie „destrukcyjnym wpływem bezprawnych jednostronnych środków przymusu, w tym nielegalnych sankcji”.
– Nadszedł czas, aby państwa BRICS stworzyły między sobą alternatywne metody płatności – powiedział brazylijski prezydent, który łączył się zdalnie ze szczytem BRICS w Kazaniu.
Luiz Inacio Lula da Silva dodał, że Nowy Bank Rozwoju (New Development Bank) – instytucja założona przez BRICS w 2015 r. z siedzibą w Szanghaju – stanowi alternatywę dla zachodnich instytucji finansowych, które w jego ocenie „ponoszą porażkę”.
W podobnym tonie wypowiedział się prezydent Chin Xi Jinping, który wezwał do reformy międzynarodowej architektury finansowej. Z kolei premier Indii Narendra Modi powiedział o potrzebie integracji członków BRICS w obszarze finansów, przypominając, że platforma zrzesza kraje, których łączny dochód przekracza jedną trzecią światowego PKB.
Jednym z głównych tematów podnoszonych na szczycie było porozumienie o rozliczaniu wymiany handlowej między krajami BRICS w lokalnych walutach. W deklaracji znalazł się zapis dotyczący wzmocnienia roli Nowego Banku Rozwoju (New Development Bank) – instytucji BRICS z siedzibą w Szanghaju – w finansowaniu inwestycji w miejscowych walutach.
Ponadto dokument podkreśla „potrzebę reformy obecnej międzynarodowej architektury finansowej, (…) aby (…) była bardziej inkluzywna i sprawiedliwa”.
Nowa architektura bezpieczeństwa
Przywódca Chin Xi Jinping podkreślił rolę bloku w zapewnianiu globalnego bezpieczeństwa. Xi zauważył, że Chiny i Brazylia przedstawiły plan pokojowy dla Ukrainy i starały się uzyskać dla niego szersze międzynarodowe poparcie (Ukraina odrzuciła tę propozycję).
Na kilka tygodni przed inwazją Rosji na Ukrainę, rozpoczętą w lutym 2022 r., Putin i Xi ogłosili „nieograniczone partnerstwo”, a w tym roku spotkali się bezpośrednio już dwukrotnie – przypomniała AP. Jak dodała, dynamicznie rozwija się również współpraca Rosji z Indiami, postrzegającymi Moskwę jako sprawdzonego partnera od czasów zimnej wojny.
W przemówieniu kończącym szczyt Putin oznajmił, że państwa Azji, Afryki i Ameryki Południowej powinny odgrywać większą rolę w Radzie Bezpieczeństwa ONZ. Przekonywał, że „Ukraina jest wykorzystywana, aby stanowić dla Rosji zagrożenie strategiczne” i „zadać (Moskwie) klęskę”. Zapewnił, że są to „iluzoryczne zamiary” – podała agencja Reutera.
W środę uczestnicy przyjęli deklarację pt. „Wzmacnianie wielobiegunowości dla sprawiedliwego globalnego rozwoju i bezpieczeństwa”.
Na szczycie liderzy wezwali także do rozszerzenia formatu, który obecnie liczy 9 członków. Według prezydenta Rosji Władimira Putina 30 krajów wyraziło chęć akcesu do BRICS. Rzecznik Kremla Dmitrij Pieskow dodał, że członkostwo Turcji w NATO nie jest przeszkodą do dołączenia do platformy, jeżeli Ankara wyraziłaby taką chęć.
Powstanie BRICS
Akronim BRIC (S dodano później) ukuł brytyjski ekonomista Terence James O’Neill, publikując w 2001 roku artykuł dotyczący wschodzących gospodarek krajów rozwijających się (Brazylii, Rosji, Indii i Chin). Nazwa rozpowszechniła się dwa lata później dzięki opracowaniom, z których wynikało, że do połowy XXI wieku państwa te będą światowymi potęgami gospodarczymi.
W 2006 roku, przy okazji debaty Zgromadzenia Ogólnego ONZ, spotkali się ministrowie spraw zagranicznych Brazylii, Rosji, Indii i Chin, rozpoczynając serię kontaktów na wysokim szczeblu. Za oficjalne powstanie bloku uważa się szczyt w rosyjskim Jekaterynburgu w czerwcu 2009 roku. Od tamtej pory spotkania szefów państw zrzeszonych w BRICS odbywają się corocznie. Oprócz nich regularnie organizowane są także posiedzenia szefów poszczególnych resortów państw stowarzyszonych (gospodarki, spraw zagranicznych, itd.).
W 2011 roku do bloku dołączyła Republika Południowej Afryki, dlatego forum współpracy nosi od tamtej pory nazwę BRICS (od angielskiej nazwy „South Africa”). Drugie rozszerzenie tej inicjatywy nastąpiło na początku 2024 roku, kiedy do organizacji przyjęte zostały Etiopia, Egipt, Iran i Zjednoczone Emiraty Arabskie. Na początku br. pojawiły się też doniesienia, że w skład BRICS weszła Arabia Saudyjska, jednak w połowie stycznia sprostowano tę informację. Wśród państw, które miały 1 stycznia 2024 roku dołączyć do bloku była Argentyna, lecz nowy prezydent tego kraju, Javier Milei, cofnął tę decyzję w ostatniej chwili, oświadczając, iż „nie uważa obecnie wstąpienia Argentyny do BRICS za odpowiednie”. Po drugim rozszerzeniu nazwy inicjatywy nie zmieniano.
Według niektórych źródeł zainteresowanie dołączeniem do bloku zgłasza nawet ponad 30 państw. Oficjalny akces złożyły m.in. Azerbejdżan, Malezja, Turcja, Białoruś. Są także państwa, które początkowo były zainteresowane uczestnictwem w BRICS, lecz potem wycofały się z tego pomysłu. Należą do nich m.in. Algieria, a także Kazachstan – prezydent tego kraju Kasym-Żomart Tokajew oświadczył 16 października br., że w „dającej się przewidzieć przyszłości” jego kraj nie będzie składać wniosku o przystąpienie do forum.
Wśród oficjalnych celów istnienia BRICS wymieniane są m.in. stworzenie nowego systemu walutowego oraz reforma ONZ. Przed szczytem w Kazaniu pojawiły się informacje, że Chiny chcą tam zaprezentować „alternatywny porządek świata”. Obecnie organizacja zrzesza kraje, których łączny dochód przekracza jedną trzecią światowego PKB, a zamieszkuje je 45 proc. ludności Ziemi. W 2020 roku PKB państw BRICS przewyższyło ten sam wskaźnik państw G7.
BRICS jest założycielem Nowego Banku Rozwoju (New Development Bank) z siedzibą w Szanghaju. Do podstawowych zadań tej instytucji należą m.in. wspieranie zrównoważonego rozwoju i inwestycje infrastrukturalne w krajach rozwijających się.
