Choinka jest dziś jednym z najbardziej rozpoznawalnych symboli Bożego Narodzenia. Trudno wyobrazić sobie święta bez przystrojonego świerka lub jodły stojącej w salonie. Wbrew powszechnemu przekonaniu, zwyczaj ubierania choinki nie narodził się jednak w Polsce. Jego historia jest znacznie dłuższa, bardziej złożona i prowadzi daleko poza nasze granice.
Boże Narodzenie bez choinki? Tak wyglądały początki święta
Choć obecnie Boże Narodzenie ma w chrześcijaństwie ogromne znaczenie, przez pierwsze trzy stulecia wyznawcy Chrystusa w ogóle go nie obchodzili. Najważniejszym świętem była Wielkanoc. Powodem nie była niechęć do celebracji, lecz trudna sytuacja pierwszych chrześcijan, którzy byli prześladowani w Cesarstwie Rzymskim.
Zmiana nastąpiła dopiero w IV wieku, po zakończeniu represji. Wtedy, z inicjatywy św. Heleny, zorganizowano pierwsze uroczystości Bożego Narodzenia w Betlejem, w bazylice Narodzenia Pańskiego. Datę 25 grudnia wybrano świadomie – pokrywała się ona z popularnymi świętami pogańskimi, m.in. rzymskim Natalis Solis Invicti oraz kultem Mitry. W tym czasie obchodzona była również żydowska Chanuka, co ułatwiało przyjmowanie chrześcijaństwa przez nowych wiernych.
Najstarszy zwyczaj bożonarodzeniowy? Nie była nim choinka
Zanim pojawiły się choinki i wigilijna kolacja, najważniejszym elementem świąt była pasterka. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa miała ona formę długiej procesji z Jerozolimy do Betlejem, prowadzonej przez patriarchę. Dopiero z czasem zwyczaj ten przybrał znaną dziś formę nocnej mszy odprawianej z 24 na 25 grudnia.
To właśnie od tej celebracji wywodzi się angielska nazwa świąt – Christmas, czyli połączenie słów Christ i Mass.
Skąd naprawdę pochodzi choinka? Fakty zamiast mitów
Często powtarzane tezy o czysto pogańskim rodowodzie choinki nie znajdują potwierdzenia w źródłach historycznych. Symbolika bożonarodzeniowego drzewka jest silnie zakorzeniona w chrześcijaństwie.
Już w IV wieku św. Efrem Syryjczyk określał Jezusa mianem „nowego Adama”, a zielone drzewo interpretowano jako nawiązanie do biblijnego Drzewa Życia z Raju. Ozdoby, które dziś przybierają formę bombek, symbolizowały jego owoce. Wybór iglaka nie był przypadkowy – jako jedyne drzewo zachowuje zieleń zimą, stając się znakiem życia i nadziei.
Pierwsza choinka w Europie. Niemieckie korzenie tradycji
Za początek choinki w formie zbliżonej do współczesnej uznaje się rok 1492, kiedy drzewko ustawiono w katedrze w Strasburgu. Zwyczaj szybko przyjął się na terenach niemieckich, a następnie rozprzestrzenił się po całej Europie.
- w Rosji choinkę wprowadził car Piotr I w 1699 roku, inspirując się kulturą niemiecką
- we Francji zwyczaj trafił na dwór królewski za sprawą Marii Leszczyńskiej, żony Ludwika XV
- w społecznościach żydowskich Czech i Austrii drzewka pojawiały się także podczas Chanuki
Choinka w Watykanie? Dopiero dzięki Janowi Pawłowi II
Może to zaskakiwać, ale Watykan przez wieki nie praktykował zwyczaju stawiania choinki. Pierwsze bożonarodzeniowe drzewko na placu św. Piotra pojawiło się dopiero w 1982 roku, z inicjatywy Jana Pawła II, który przeniósł do Watykanu tradycję dobrze znaną z polskich domów.
Historia choinki w Polsce. Kiedy trafiła nad Wisłę?
Choinka nie jest rodzimym polskim zwyczajem. Do naszego kraju dotarła stosunkowo późno, głównie z terenów niemieckich. Najwcześniej pojawiła się na północy – w Gdańsku, należącym do Hanzy, czyli sieci wpływowych miast handlowych.
Paradoksalnie, mimo bliskości hanzeatyckich wpływów, Kaszubi zaczęli stawiać choinki dopiero w XX wieku, głównie za sprawą osadników z Polski.
Krótka oś czasu:
- 1510 r. – pierwsza udokumentowana choinka w Rydze
- następnie Tallin i Brema
- 1698 r. – choinka w Gdańsku
- XVIII wiek – zwyczaj dociera do Warszawy
- XX wiek – choinki pojawiają się na Kaszubach.