2 listopada przypada setna rocznica utworzenia Grobu Nieznanego Żołnierza – symbolu upamiętnienia wszystkich żołnierzy poległych za Ojczyznę na przestrzeni wieków, który pełni też rolę panteonu chwały Oręża Polskiego.
Oprócz bezimiennej mogiły przechowuje ziemię z 24 pól bitewnych, płonie przed nim wieczny znicz, „symbolizujący niekończącą się pamięć, która zakotwiczona w Narodzie Polskim, trwa na wieki” – wyjaśnia jego symbolikę Wojsko Polskie.
Ten pomnik oficjalnie odsłonięto w Dzień Zaduszny w hołdzie Bezimiennym Obrońcy Ojczyzny. Sam pomysł takiego upamiętniania powstał we Francji po I wojnie. Tam pochowano ciało nieznanego żołnierz z bitwy pod Verdun. W Polsce pierwsze inicjatywy budowy Grobu Nieznanego Żołnierza pojawiły się już w 1921 r.
Na wniosek prezydenta Stanisława Wojciechowskiego w 1923 r. utworzono Tymczasowy Komitet Organizacyjny Budowy Pomnika Nieznanego Żołnierza. Początkiem była tablica z krzyżem i napisem „Nieznanemu Żołnierzowi, poległemu za Ojczyznę” na Placu Saskim w Warszawie.
24 stycznia 1925 r. na wniosek ministra spraw wojskowych gen. Władysława Sikorskiego Rada Ministrów uchwaliła budowę Grobu Nieznanego Żołnierza w arkadach Pałacu Saskiego, a na autora projektu wybrano rzeźbiarza Stanisława Ostrowskiego.
W centrum pomnika, umieszczonego w trzech środkowych arkadach Pałacu Saskiego, znalazła się płyta z szarego kamienia z napisem „Tu leży żołnierz polski poległy za Ojczyznę”. Na stalowej płycie wewnątrz napisano „Dnia 2 XI 1925 roku zostały złożone w tem miejscu zwłoki nieznanego żołnierza polskiego przeniesione z wybranego losem pobojowiska lwowskiego”, a na trumnie wyryto napis: „Trumna ta zawiera zwłoki Nieznanego Żołnierza polskiego wzięte z mogiły lwowskiej dnia 29 X 1925 roku”.
Na płycie znalazł się znicz podtrzymywany przez figury dwóch aniołów, na sklepieniu – fresk z wieńcem laurowym, a po bokach – dwa metalowe lampiony. Grobowiec oddzielono granitowymi słupkami, ściany ozdobiły płaskorzeźby ze sztandarami w otoczeniu husarskich skrzydeł. Z przodu pomnika, gdzie miała stać warta oraz brązowe urny i znicze, umieszczono kamienne tablice z motywem mieczy otoczonych przez skrzydła husarskie. Tylną elewację tworzyły ozdobne kraty z motywami orła w koronie oraz Krzyża Walecznych i Virtuti Militari. Na filarach znalazły się granitowe tablice z miejscami bitew z lat 1914-20.
Wyboru Lwowa, jako miejsca pochodzenia szczątków bezimiennego żołnierza, dokonał losowo pomiędzy 15 polami bitew kawaler Virtuti Militari Józef Buczkowski. 29 października 1925 r. na Cmentarzu Orląt Lwowskich ekshumowano trzy bezimienne groby żołnierskie. Znaleziono w nich zwłoki sierżanta, kaprala oraz ochotnika, przy którym złożono maciejówkę z orzełkiem. Jadwiga Zarugiewiczowa, matka poległego żołnierza, losowo wybrała trumnę, jak się okazało ze szczątkami wojskowego z maciejówką. Lekarz stwierdził u niego postrzał w głowę i w nogę, co dowodziło śmierci w boju.
To właśnie szczątki tego lwowiaka złożono w sosnowej trumnie, którą umieszczono w cynowej, a następnie w dębowej z motywem orła. Została ona wystawiona w kaplicy obrońców Lwowa, a później w bazylice katedralnej, gdzie odbyło się pożegnalne nabożeństwo. Trumnę przewieziono w uroczystym kondukcie na dworzec, a potem, specjalnym pociągiem, do Warszawy.
Trumna przybyła na stołeczny Dworzec Główny 2 listopada 1925 r., skąd kondukt przeszedł do katedry św. Jana na uroczyste nabożeństwo. Następnie trumnę na armatniej lawecie w uroczystym pochodzie przetransportowano na Plac Saski. Tam złożono ją do grobowca wraz z aktem erekcyjnym pomnika.
„Pierwszą wartę honorową, zaraz po przykryciu trumny płytą nagrobną wystawiali kombatanci powstania styczniowego z 1863 roku. Po uroczystości zastąpili ich żołnierze 36. Pułku Legii Akademickiej, jednostki realizującej zadania reprezentacyjne na terenie Warszawy. Przez kolejne lata pełniącymi wartę byli żołnierze różnych jednostek wojskowych, którzy wyróżniali się wysokim poziomem musztry wojskowej” – przypomina obecnie Wojsko Polskie.
Po II wojnie, na w przestrzeniach pomiędzy ocalałymi kolumnami znalazły się ozdobne kraty z motywem orła (bez korony) oraz Krzyżami Virtuti Militari, Grunwaldu i Walecznych. Na Grób położono nową płytę, nie umieszczono jednak tablic upamiętniających chwałę polskiego oręża z lat 1918-20. Wmurowano natomiast nowe z nazwami miejsc walk Polaków z okresu II wojny. Znicze zastąpiono wazami z ziemią z 24 pól bitewnych II wojny. Teren wokół wyłożono kamienną posadzką.
W 1979 r. w czasie pierwszej pielgrzymki do ojczyzny Grób odwiedził papież Jan Paweł II. W 1989 r. złożono tam ziemię z Katynia. W 1990 przywrócono przedwojennych tablice, a w 1991 r. umieszczono 14 nowych tablic z polami bitew z lat 972-1683, 1768-1921 i 1939-45. W sumie jest ich teraz 22.
TU LEŻY ŻOŁNIERZ POLSKI POLEGŁY ZA OJCZYZNĘ
Dokładnie 100 lat temu, 2 listopada 1925 roku w Warszawie odsłonięto Grób Nieznanego Żołnierza – miejsce pamięci żołnierzy, którzy walczyli o niepodległość 🇵🇱.
Grób Nieznanego Żołnierza położony jest w arkadach Pałacu Saskiego, które… pic.twitter.com/fnLhQtIHDv
— Terytorialsi | Zawsze Gotowi, Zawsze Blisko! (@terytorialsi) November 2, 2025
Źródło: WP/ Niezależna/ PAP
