Analiza wyników i trendów wyborów samorządowych

Wybory samorządowe z 7 kwietnia 2024 r. pokazały, na ile się zmieniły preferencje wyborcze polskiego społeczeństwo w ciągu pół roku od wyborów parlamentarnych z 15 października 2023 r. Analiza wyborów pokazuje nam nie tylko zakres zmian, ale i kierunek trendów, które mogą być wskazówką dla prognozowania wyników kolejnych wyborów, tym razem do europarlamentu, które odbędą się 9 czerwca 2024 r.

Zacznijmy od porównania wyników wyborów do Sejmików w 2024 r. z wyborami do Sejmu w 2023 r. oraz z wyborami do Sejmików w 2018 r. Wyniki liczone w procentach na wykresie 1. Podział mandatów ukazano na wykresie 2.

Wykres 1.Wybory do Sejmików. W 2024 r. bezpartyjni samorządowcy uzyskali 3,01 proc. Inne komitety poniżej 1 proc.

Wykres 2. Wybory do Sejmików. Podział mandatów

Zwolennicy zwycięskiej koalicji liczyli, że PiS się nie podniesie po utracie władzy, jego klęska w tych samorządowych wyborach miała być wstępem do rozpadu tej partii, a następnie do jej likwidacji. Nic takiego się nie stało. PiS podobnie jak w wyborach parlamentarnych zajął pierwsze miejsce, otrzymując zaledwie 1 proc. mniej głosów niż w wyborach do Sejmu. Co ciekawe, gdy się porówna wyniki PiS-u w wyborach samorządowych 2024 do 2018 r., to się okazuje, że partia Jarosława Kaczyńskiego otrzymała nawet więcej głosów (34,27 : 34,13) niż 6 lat temu. Paradoks? Paradoksem może być fakt, że nie tracąc głosów, będzie miała o 15 mniej mandatów niż 6 lat temu. Wynik PiS-u może też oznaczać, że kierownictwo tej partii na czele z prezesem Kaczyńskim, które odpowiada za utratę władzy w zeszłym roku, może teraz przeciwstawić się wewnątrzpartyjnemu rozliczeniu, niezbędnemu, jeśli PiS ma odzyskać władzę w wyborach parlamentarnych w 2027 r.

Jeśli jednak porównamy obecne wybory samorządowe do Sejmików z ubiegłorocznymi wyborami do Sejmu, to okaże się, że ich wyniki są absolutnie porównywalne. Najwięcej głosów straciła lewica (-2,38 proc.), a najwięcej zyskała – jako jedyna partia – Konfederacja. W przypadku lewicy sprawdziło się powiedzenie, że ten, kto rozpoczyna kampanię w sprawie aborcji, przegrywa wybory. Koalicja Obywatelska nie uzyskała więcej głosów niż pół roku temu, co oznacza żółtą kartkę dla rządu Donalda Tuska.

Czy w takiej sytuacji, ktoś jest wygrany? Wydaje się, że nie jest nim PiS, który dostał najwięcej głosów, ale koalicjanci. Ważniejsza jednak niż ilość głosów jest ilość mandatów, ponieważ one decydują, kto będzie rządził w województwie. W wyniku wyborów koalicja ma większość mandatów w 11 województwach, a PiS w 4, przy czym ma szansę na uzyskanie przewagi w jeszcze jednym. Tym samym można powiedzieć, że w wyborach samorządowych do Sejmików zwycięstwo odniosła rządząca koalicja.

Warto zauważyć, że te wyniki padły przy znacznie mniejszej frekwencji, co oznacza, że głosowały tylko twarde elektoraty, a mimo to wyniki są niemal takie same, gdy do urn poszedł także elektorat zmienny w 2023 r.

Porównanie frekwencji

Proszę spojrzeć na wykres 3 i wykres 4. Dodajmy do tabelek informację, że największa frekwencja w minionych wyborach samorządowych była w województwach: mazowieckim 56,99 proc., świętokrzyskim 55,36 proc. i łódzkim 53,61 proc. Najniższa w województwie opolskim 46,43 proc., śląskim 48,66 proc. i lubuskim 49,19 proc.

Wykres 3. Frekwencja w wyborach

Wykres 4.Frekwencja w procentach w podziale na grupy wiekowe

W wyborach samorządowych 2024, podobnie jak w wyborach parlamentarnych 2023, największą grupą głosującą są wyborcy z przedziału wiekowego 50-59 lat. Największy spadek frekwencji nastąpił w grupie 18-29 lat, co może świadczyć, że to ludzie młodzi są najbardziej rozczarowani tym, co się stało w Polsce w ciągu ostatniego pół roku.

Procentowy wynik głosowania w podziale na grupy wiekowe

Żółtym kolorem (na wykresie 5) zaznaczono zwycięzców w danej grupie wiekowej. Pogrubieniem zaznaczono procentowy wynik głosowania. Po prawej stronie wyników są podane zmiany w stosunku do wyborów parlamentarnych z 2023 r.

Wykres 5. Wynik wyborów w podziale na grupy wiekowe

Inne komitety – niż te główne – nie są uwzględnione. Te wyniki oraz wszystkie poniższe są wynikami sondażu przeprowadzonego przez pracownię IPSOS, wśród głosujących po wyjściu z lokali wyborczych. Wyniki wyborów z podziałem wiekowym pokazują kilka prawidłowości:

1. PiS – im starsza grupa wiekowa, tym lepszy wynik wyborczy, ale w stosunku do wyborów w 2023 r. poparcie dla tej partii wykazuje tendencję odwrotną. W obecnych wyborach PiS zanotował procentowy przyrost głosów w młodszych grupach i ubytek w starszych. Wyniki w dwóch grupach są godne uwagi. W wyborach parlamentarnych w 2023 r. PiS zajął ostatnie miejsce wśród wszystkich 5 partii w grupie wyborców z przedziału wiekowego 18-29 lat. W tych wyborach zajął drugie, uzyskując przyrost poparcia niemal 7 proc. (z 14,7 na 21,6). Natomiast prawdziwą katastrofą dla Prawa i Sprawiedliwości są wyniki najstarszej grupy wiekowej. Tutaj partia prezesa Kaczyńskiego straciła aż blisko 11 proc. głosów (42,5 do 53,2) tego elektoratu. To wyborcza masakra. Niemniej PiS jest nadal liderem w dwóch najstarszych grupach wiekowych.

2. KO – ma bardzo stabilną bazę wyborczą. We wszystkich grupach wiekowych ma solidne poparcie. Wart podkreślenia jest wzrost poparcia w najmłodszej i najstarszej grupie wiekowej. Koalicja, tak jak pół roku temu, jest nadal liderem grupach wiekowych od 18 do 49 lat.

3. 2050-PSL – ma średnie poparcie wśród ludzi młodych i w średnim wieku. Mniej chętniej na koalicję Trzeciej Drogi głosowali starsi wyborcy. Tendencja jest bardzo jednoznaczna. Im starsza grupa wiekowa, tym mniejsze poparcie.

4. Konfederacja – odnotowuje podobny trend, co 2050-PSL. Im starsza grupa wiekowa, tym mniejsze poparcie, z tą różnicą, że spadek poparcia wraz ze starszym wiekiem jest większy niż w przypadku partii marszałka Hołowni i wicepremiera Kosiniaka-Kamysza, ale jest przy tym interesujące, że mimo tego trendu, we wszystkich grupach z wyjątkiem tej najmłodszej Konfederacja odnotowała przyrost głosów.

5. Lewica – jest głównym przegranym wyborów samorządowych. Notuje spadkową tendencję. Ponieśli największe straty w najmłodszym elektoracie, a więc tym, który jak przypuszczano, powinien być najbardziej zainteresowany aborcyjnymi projektami lewicy. Rzeczywistość była zupełnie inna niż propaganda części mediów w tej sprawie.

Konfederacja w 2023 r. i w 2019 r.

Wykres 6. Wyniki Konfederacji w kolejnych wyborach

O ile ogólny wynik Konfederacji (por. wykres 6) pod względem procentowym można uznać za stagnacyjny (7,23 : 7,16), z minimalnym wzrostem poparcia na poziomie 0,07, to w poszczególnych kategoriach wiekowych nastąpiły dość zauważalne zmiany. Niepokojący dla tej partii jest postępujący spadek poparcia w najmłodszej grupie wyborców, która jest jej główną bazą wyborczą. Od parlamentarnych wyborów w 2019 do obecnych samorządowych, utracono niemal 5 proc. głosów. To znaczy, że odszedł co czwarty najmłodszy wyborca. Konfederacja rekompensuje tę stratę coraz większym poparciem w pozostałych grupach wiekowych. Im starsza grupa, tym przyrost poparcia jest coraz większy.

Głosy kobiet i mężczyzn

Na wykresie 7 pogrubieniem zaznaczono zwycięzców w danej grupie wiekowej.

Wykres 7. Wyniki wyborcze wg. płci

Rzeczywiste wyniki PiS są trochę wyższe niż te podane powyższej w badaniu wspomnianej sondażowni. PiS po utracie władzy jest pod ciągłym obstrzałem mediów głównego nurtu, więc zapewne jakiś mały procent ankietowanych wolało podać, że głosowali na kogoś innego. Stąd też ogólny wynik tej partii jest powyżej 34 proc. w przypadku każdej z płci poniżej. Odwrotny przeto proces notujemy w przypadku Koalicji Obywatelskiej. Sumowanie jej wyników K+M daje wyższy wynik niż otrzymane ogółem 30,59 proc. Widocznie bezpieczniej jest przyznać się, że głosuje się na rządzącą partię.

2050-PSL utrzymało swój stan posiadania.

Konfederacja. O ile wyniki exit-poll sondażowni Ipsos w 2023 r. były niedoszacowane, to w tym roku są one raczej zgodne z oficjalnymi wynikami, notując lekkie przeszacowanie. Warto przede wszystkim zauważyć wyraźny wzrost notowań Konfederacji u kobiet. W końcu pozbyto się polityka, który obrażał kobiety takimi wypowiedziami: „chodzi o to, żeby kobiety nie głosowały” albo „kobieta jest słabsza, musi zarabiać mniej” lub „kobiety są mniej inteligentne od mężczyzn”, więc i poparcie wzrosło. Niemniej Konfederacja przez pewien jeszcze czas będzie postrzegana jako formacja męska i taki wizerunek będzie miał negatywny odbiór wśród wyborczyń.

Lewica zanotowała katastrofalny spadek poparcia u kobiet, o których prawa rzekomo walczy.

Wykształcenie

Wykres 8. Wyniki w wyborach z podziałem na wykształcenie

Wyborcy PiS-u to przede wszystkim osoby z niższym i zawodowym wykształceniem. W grupie osób, które skończyły edukację na poziomie podstawowym i zawodowym, poparcie dla PiS-u kształtuje się na poziomie ponad 50 proc., ale w wyborach parlamentarnych w 2023 r., Prawo i Sprawiedliwość uzyskało poparcie ponad 60 proc., w każdej z tej grupy. W obu tych grupach PiS zanotował bardzo znaczące straty.

Trend w przypadku Prawa i Sprawiedliwości jest jednoznaczny, im wyższe wykształcenie, tym niższe poparcie. Odwrotny trend występuje wśród partii opozycyjnych (KO, 2050-PSL, Lewica). Niemal zawsze 2050-PSL, Lewica notuje tym wyższe poparcie, im wyższe jest wykształcenie, a w przypadku KO – zawsze. Zróżnicowany trend można zauważyć odnośnie do wyborców Konfederacji. Procent głosujących na tę partię jest wyższy w przypadku osób z wyższym i średnim wykształceniem niż z podstawowym i zawodowym.

Podział terytorialny

Utrzymuje się istniejący od początku istnienia III RP wyborczy podział terytorialny. Partie prawicowe, konserwatywne, zazwyczaj dominują na wschodzie, a przede wszystkim na południowym wschodzie, natomiast lewicowe i centrolewicowe na zachodzie, głównie na północnym zachodzie. Walka trwa zazwyczaj o województwa centralne: mazowieckie, łódzkie i śląskie. W tym roku KO i jego koalicjanci odbili te wszystkie województwa. PiS co prawda wygrał w dwóch pierwszych, ale jego przeciwnicy będą rządzić w tych wszystkich trzech. KO i jego koalicjanci będą rządzili w 11 województwach, a PiS będzie rządził na pewno w 4 województwach i przypuszczalnie jeszcze w jednym. Tak wynika z podziału mandatów oraz z koalicyjnych niezdolności PiS-u. W tym roku zajął pierwsze miejsce w 7 województwach, ale będzie rządził w 5-4 z nich.

Podział administracyjny

Wykres 9. Wyniki wyborów z uwzględnieniem podziału administracyjnego

PiS wygrał (por. wykres 9) na wsi, a KO w miastach, we wszystkich ich rodzajach (miasteczkach, średnich, dużych i wielkich). Dla PiS-u bolesna musi być przegrana w miasteczkach (do 50 tys.). PiS i KO mają odwrotnie proporcjonalne trendy. Im większa jednostka administracyjna, tym mniejsze poparcie dla PiS. Im większa jednostka administracyjna, tym większe poparcie dla KO.

2050-PSL, czyli miejsko-wiejska hybryda, ma bardzo podobny trend co PiS, zmniejszający się, z wyjątkiem wielkich miast. W związku z tym PiS, który nie jest partią prawicową, ale centrową, jeśli chce zwiększyć swój elektorat, powinien rywalizować z tymi, którzy są bezpośrednio na lewo od partii prezesa Kaczyńskiego.

Konfederacja ma bardzo zróżnicowane poparcie, niejednoznaczne, największe na wsi, co nie powinno dziwić odnośnie do ugrupowania prawicowego.

Lewica ma zdecydowanie najwięcej zwolenników w wielkich miastach, o wiele większe niż gdziekolwiek. To też nie powinno dziwić. Tam mieszka komunistyczna i postkomunistyczna nomenklatura i ich potomkowie.

Należy wspomnieć o wyborach na prezydentów miast. Zwycięstwo Rafała Trzaskowskiego w Warszawie w pierwszej turze z wynikiem lepszym niż w poprzednich wyborach stawia w trudnej sytuacji premiera Donald Tuska, jeśli będzie chciał kandydować na prezydenta Polski. Sensacją jest natomiast klęska prezydenta Gdyni Wojciecha Szczurka, który był prezydentem tego miasta, nieprzerwanie od 1998 r. W obecnych wyborach nie wszedł nawet do drugiej tury.

Konkluzja

Wybory samorządowe 2024 r. zabetonowały, jak na razie, werdykt wyborców z wyborów parlamentarnych z 2023 r. PiS nie zdołał odzyskać utraconego elektoratu, a Koalicja Obywatelska ani nie zdołała dalej osłabić Prawa i Sprawiedliwości, ani też nawet zająć pierwszego miejsca w obecnych wyborach.